Amy

Indrukwekkend, ontroerend, triest, woede, intrigerend, tal van emoties en indrukken die het zien van Amy bij mij opriepen. Amy, het kan u niet ontgaan zijn dat momenteel deze documentaire in de bioscopen draait. Een docu over de opkomst, carrière en ondergang van Amy Winehouse, één van de beste jazz- en soulzangeressen. Afgelopen weekend heb ik in het Louis Hartlooper complex in Utrecht ruim twee uur lang gebiologeerd gekeken naar Amy. Gebiologeerd ook omdat de documentaire ons veel leert over en helpt om talentherkenning en talentontwikkeling beter te begrijpen. Kortom, een must see dus!

De documentaire maakt duidelijk dat:

• Talent is aangeboren – de fantastische stem van Amy is op de eerste plaats een ‘gift’. Om ergens in te excelleren of uniek in te zijn dan is die gave bij je geboorte in potentie al aanwezig

• Talent moet je ontwikkelen – ‘I have to sing everyday’, zegt een jonge Amy in de documentaire. Kortom, haar in potentie aanwezige talent heeft ze ontwikkeld door elke dag te zingen en haar stem verder te ontwikkelen (deliberate practice)

• De factor geluk speelt een belangrijke rol – op het juiste moment komt Amy in contact met de juiste mensen. Deze mensen herkennen haar (zang)talent en hebben de middelen (240.000 pond) om haar te helpen bij de eerste stappen in haar professionele carrière. Amy komt zo onder andere in contact met bekende producers (o.a. Mark Ronson) in Amerika die haar helpen bij haar eerste album.

• Je naaste omgeving kan je maken en breken – De schuld voor Amy’s ondergang legt de documentairemaker voor een belangrijk deel bij haar vader en haar man. Zij hebben haar te weinig beschermd (vader) en / of haar in aanraking gebracht met drugs (man). Ook door een weinig stabiele gezinssituatie te creëren in Amy’s jeugd heeft haar vader waarschijnlijk een kwalijke rol gespeeld. Ten slotte stelden beiden vooral hun eigen financiële belangen en behoeften centraal in plaats van de gezondheid van Amy. Aan de andere kant, het gedrag van beiden heeft Amy geïnspireerd tot het schrijven van haar beste nummers (Rehab, Back to black).

• Je talent vinden en benutten is mooi maar ook een enorme last – uniek zijn betekent dat veel mensen tegen je op kijken en dat je gewild bent bij de media. Dat is soms leuk maar vaker valt dat zwaar. Ook ‘unieke mensen’ willen uiteindelijk graag dat doen waar ze goed in zijn en vinden dat unieke zelf helemaal niet zo bijzonder. Om kunnen gaan met alle aandacht en druk van het continu moeten presteren is ook een kenmerk van talent. Dit betekent dat meer kenmerken, in het geval van Amy niet alleen een goede stem, belangrijk zijn bij het herkennen en ontwikkelen van talent.

De laatste dagen heb ik veel nagedacht over de documentaire Amy. Ik besef dat Gagné’s Differentiated Model of Giftedness and Talent (DMGT) (klik hier voor toelichting) naadloos aansluit bij de opkomst en carrière van Amy Winehouse. Dit sterkt mij in mijn gedachte dat het model van Gagné waardevol is om te gebruiken als vertrekpunt om de processen van talentherkenning en talentontwikkeling beter te leren begrijpen en doorgronden. Het model helpt in de discussie over nature – nurture, benadrukt het belang van de omgeving en persoonlijke kenmerken / kwaliteiten en maakt duidelijk dat de absolute top slechts voor enkelen is weggelegd. Het trieste einde van Amy Winehouse doet ook beseffen dat uniek zijn en grote successen behalen een keerzijde kan hebben. De documentaire maakt veel indruk en ondanks dat het einde al aan het begin bekend is vertrek je wel met een wat neerslachtig gevoel. En dat zou nooit de uitkomst moeten zijn van een documentaire over het veel te korte leven van een van de grootste zangeressen in de afgelopen 15 jaar.